Η Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου γεννήθηκε στη Βλάγκα της Κωνσταντινούπολης στις 9 Ιανουαρίου του 1867. Ήταν κόρη του Βασιλείου Παπαδόπουλου, στρατιωτικού γιατρού με καταγωγή από την Πελοπόννησο και της Ελένης Τζανή το γένος Φαλιέρι ιταλικής καταγωγής.

Στη Βλάγκα η Παπαδοπούλου έμεινε μέχρι την ηλικία των επτά ετών, και στη συνέχεια η οικογένεια μετακόμισε στο Χάσκιοϊ, καθώς ο πατέρας της τοποθετήθηκε στον τουρκικό ναύσταθμο του Κεράτιου κόλπου. Η Βλάγκα και το Χάσκιοϊ αποτελούσαν σημαντικά προάστια της Κωνσταντινούπολης με μεγάλο ποσοστό ελληνικού πληθυσμού. Η Παπαδοπούλου είχε μια μεγαλύτερη αδερφή, την Αικατερίνη η οποία ήταν δασκάλα και πέθανε νέα και έναν κατά οχτώ χρόνια μικρότερο αδερφό, τον Ιωάννη (Τζαννή) Παπαδόπουλο, καθηγητή αργότερα της Μεσαιωνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Φοίτησε στο Κεντρικό Ανώτερο Παρθεναγωγείο της Παλλάδος και εργάστηκε ως δασκάλα σε σπίτια ομογενών, όπως του γιατρού και δημοτικιστή Φώτη Φωτιάδη στην Κωνσταντινούπολη, του Π. Σπανδωνίδη στο Βουκουρέστι, και σε κοινοτικά σχολεία του ευρωπαϊκού οθωμανικού χώρου. Συγκεκριμένα, το 1897 και για δύο χρόνια δίδαξε στο Κοινοτικό Παρθεναγωγείο της Σηλυβρίας στην Ανατολική Θράκη, του οποίου υπήρξε και διευθύντρια, το 1902 είχε διοριστεί ως επόπτης στα σχολεία της περιοχής Μελενίκου και το 1905-1906 ανέλαβε τη διεύθυνση του «Πρότυπου Πρακτικού Παρθεναγωγείου Θεσσαλονίκης», του Στέφανου Νούκα. Το 1899 κατηγορήθηκε ως δημοτικίστρια και ιδιαίτερα μετά τη συζήτηση που προκλήθηκε εξαιτίας ενός δημοσιεύματός της στην εφημερίδα Ταχυδρόμος (διήγημα Αρετή και Κακία) της Κωνσταντινούπολης, το οποίο ήταν γραμμένο στη δημοτική γλώσσα, η Πατριαρχική Κεντρική Εκπαιδευτική Επιτροπή, η οποία ήταν αρμόδια για τα εκπαιδευτικά θέματα του ελληνισμού της Πόλης, την απέκλεισε από όλα τα σχολεία. Έτσι, αναζήτησε εργασία στο Βουκουρέστι όπου παρέμεινε μέχρι το 1902. Εκεί, παρακολούθησε μαθήματα λογικής και αρχαιολογίας, μαρτυρία που εντοπίζεται στις επιστολές της. Όσον αφορά το συγγραφικό και εκδοτικό της έργο, το 1888 εκδίδει με συνεκδότρια τη Χαρίκλεια Κορακίδου για δυο χρόνια το Ημερολόγιον των Κυριών. Δημοσιεύει σε αυτό κυρίως διηγήματα αλλά και άλλα κείμενα τα οποία υπογράφει και με ψευδώνυμο. Τα ψευδώνυμα που χρησιμοποιούσε είναι Σατανίσκη, Σάνκο Πάνσας, Βυζαντίς, Βοσπορίς, Ανατολίτισσα, Θρακοπούλα και κάποιες φορές το όνομά της, Αλεξάνδρα και τα αρχικά Α.Π. Το 1889 εκδίδεται η πρώτη της συλλογή διηγημάτων Δεσμίς διηγημάτων, την οποία προλόγισε ο Γρηγόριος Ξενόπουλος. Το μεγαλύτερο μέρος του πεζογραφικού, χρονογραφικού και αρθρογραφικού της έργου το δημοσίευσε στο περιοδικό της Κωνσταντινούπολης Φιλολογική Ηχώ του Ν. Φαληρέα κατά τη διετία 1896-1897, όταν ήταν συνδιευθύντρια με τον Ι. Γρυπάρη, περίοδο κατά την οποία αναμείχθηκε και στο δημοτικιστικό κίνημα. Συνεργίες της βρίσκουμε και σε άλλα έντυπα της Πόλης (Εκλεκτά Μυθιστορήματα του Χρήστου Χιώτη, Κήρυξ, Ανατολικός Αστήρ) και της Αθήνας (Εικονογραφημένη Εστία, Εθνική αγωγή, Νέα Ελλάς, Εθνικόν Ημερολόγιον του Κ.Φ. Σκόκου). Η Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου θεωρείται η πρώτη Ελληνίδα γυναίκα πεζογράφος. Όσον αφορά τη γλώσσα στην οποία έγραφε, αυτή παρουσιάζει διακριτά στάδια και ίσως πειραματισμούς. Αρχικά χρησιμοποιούσε ένα είδος «άτεχνης καθαρεύουσας», όπως στα έργα της που δημοσίευσε στο Ημερολόγιο των Κυριών και στο περιοδικό Κήρυξ. Έπειτα, άρχισε να χρησιμοποιεί μια μορφή απλής καθαρεύουσας ενώ από το 1892 άρχισε να γράφει σε καθαρά δημοτική γλώσσα. Ωστόσο, η μορφή της γλώσσας που χρησιμοποιούσε δεν παρέμεινε σταθερή. Σε γενικές γραμμές, ο λόγος της ήταν απλός, κατανοητός, χωρίς ιδιωματισμούς, με λέξεις της δημοτικής γλώσσας και με απλά εκφραστικά μέσα. Όσον αφορά τα θέματα που την απασχολούσαν είχαν κυρίως κοινωνικό και αστικό χαρακτήρα καθώς ζούσε σε μια αστική κοινωνία με πλούσια πολιτιστική παράδοση. Τα περισσότερα διηγήματά της έχουν ως θέμα την Πολίτισσα της μεσαίας και ανώτερης τάξης σε όλες τις μορφές της κοινωνικής ζωής. Εκτός όμως από το κοινωνικό περιεχόμενο κάποια από τα έργα της παρουσιάζουν και μια ηθικοδιδακτική τάση. Το αφηγηματικό έργο της Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου τοποθετείται στην γενιά του 1880, ωστόσο το έργο της αποκλίνει από την κυρίαρχη τάση της «σχολής». Τα έργα της τα οποία κινούνται γύρω από έναν κοινωνικό και πολιτικό προβληματισμό, χαρακτηρίζονται από έντονο ρεαλισμό, παραστατικότητα, ζωντάνια, δράση, κυριαρχεί ο διάλογος και μια έντονη τάση ψυχογράφησης των προσώπων. Η Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου πέθανε στις 8 Μαρτίου του 1906 από καρκίνο σε ηλικία 39 ετών και τάφηκε στο Α’ Κοιμητήριο Επταπυργίου.

Εργογραφία:

Παπαδοπούλου, Αλεξάνδρα και Χαρίκλεια Κορακίδου. Ημερολόγιον των Κυριών του Έτους 1888. Κωνσταντινούπολη: Αδελφοί Αγγελίδη, 1887.

Παπαδοπούλου, Αλεξάνδρα και Χαρίκλεια Κορακίδου. Ημερολόγιον των Κυριών εν Κωνσταντινουπόλει 1889. Κωνσταντινούπολη: Ν. Γ. Κεφαλίδου, 1888.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

Αναγνωστοπούλου, Χρυσούλα. «Όψεις της γυναικείας επιχειρηματικής δραστηριότητας: Ελληνίδες εκδότριες στον οθωμανικό χώρο (1887-1922)». Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Κρήτης, 2018.

Anagnostopoulou, Chrysoula. “An Enterprise of One’s Own: Greek Women Publishers in Ottoman Territories at the Beginning of the 20th Century”. International Exhibition & Conference Women’s Press - Women of the Press. Women’s Periodicals and Women Editors in the Ottoman Space. November 9-11, 2018, University of Crete & Hellenic Open University, Rethymno.

Βασιλάκη, Ασπασία. «Γυναικεία εκπαίδευση και νεοελληνική γραμματεία: γλώσσα, έθνος και εκπαίδευση στο έργο της Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου». Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία, Πανεπιστήμιο Κρήτης, 2013.

Γιαλούρης, Αντώνης. «Νεώτερες πληροφορίες για την Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου». Νέα Εστία, τχ. 32 (1942): 746-747.

Dalakoura, Katerina. "Greek Women’s Periodicals in Ottoman Space (1845-1919): Publishing as a Female Enterprise". Conference What is Knjiženstvo?, October 16-17, 2015, Faculty of Philology, University of Belgrade.

Δαλακούρα, Κατερίνα & Ζιώγου-Καραστεργίου, Σιδηρούλα. Η εκπαίδευση των γυναικών. Οι γυναίκες στην εκπαίδευση. Κοινωνικοί, ιδεολογικοί, εκπαιδευτικοί μετασχηματισμοί και η γυναικεία παρέμβαση (18ος -20ός αι.). Αθήνα: Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα και Βοηθήματα, 2015.

Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών. Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου, http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=312.

Μαυρέλος, Νίκος. «Η απουσία του ανδρικού λόγου/ρόλου ως εξουσιαστικού σε διηγήματα της Α. Παπαδοπούλου». Στο Λόγος γυναικών: Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, επιμέλεια Βασιλική Κοντογιάννη, 155-167. Αθήνα: 2008.

Ντενίση, Σοφία. «Μια διερεύνηση της εικόνας της γυναικείας λογοτεχνικής και εικαστικής παρουσίας (1900-1940) με αφορμή ένα ερευνητικό πρόγραμμα». Στο Λόγος γυναικών: Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, επιμέλεια Βασιλική Κοντογιάννη, 69-82. Αθήνα: 2008.

Παπακώστας, Γιάννης. Η ζωή και το έργο της Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου. Αθήνα: Ε.Λ.Ι.Α.,1980.

Παπακώστας, Γιάννης. «Η πρώτη Ελληνίδα πεζογράφος». Το Βήμα, Μάρτιος 05, 2006, http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=171751.

[Παρρέν, Καλλιρρόη]. «Μυθιστοριογράφος Ελληνίς». Εφημερίς των Κυριών, Αρ. φ. 364 (11 Σεπτεμβρίου 1894).

[Παρρέν, Καλλιρρόη]. «Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου». Εφημερίς των Κυριών, Αρ. φ. 869 (19 Μαρτίου 1906).

[Παρρέν, Καλλιρρόη]. «Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου». Εφημερίς των Κυριών, Αρ. φ. 870 (26 Μαρτίου 1906).

Paitaki, Maria. "Ladies’ Almanac (1888-1889) by Alexandra Papadopoulou and Charikleia Korakidou: A Publishing Attempt out of the 'Almanac Canon'". International Exhibition & Conference Women’s Press - Women of the Press. Women’s Periodicals and Women Editors in the Ottoman Space. November 9-11, 2018, University of Crete & Hellenic Open University, Rethymno.

Ριζάκη, Ειρήνη. «Το φύλο της γραφής ή η γραφή ως δικαίωμα στον ελληνικό 19ο αιώνα». Στο Λόγος γυναικών: Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, επιμέλεια Βασιλική Κοντογιάννη, 143-154. Αθήνα: 2008.

Ρούσσου, Βαρβάρα. «Ο μακρύς δρόμος της γυναικείας ελληνικής ποιητικής παράδοσης από τον 19ο στον 20ο αι.». Διδακτορική Διατριβή, Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, 2017.